جهانی شدن به منزله فرایند یا طرح یا فرایند/طرحی در نظر گرفته می شود که به سرعت در حال شکل گیری است. جهانی شدن، در صورت وقوع، تاثیرات خود را در همه ابعاد معرفتی و عملی به جا خواهد گذاشت. در این میان، تاثیر آن بر معرفت شناسی واز طریق آن بر تعلیم و تربیت، قابل توجه است. با توجه به اینکه یکی از مهمترین محملهای جهانی شدن، ظهور و گسترش انقلاب اطلاعات است، نخستین چالش در این زمینه ناظر به ماهیت معرفت در نظر گرفته شده است. بر این اساس، ویژگی اساسی دانش را باید در این معادله جستجو کرد: "دانش= اصلاعات". این امر که با فروکاهش وجوه گوناگون دانش به اطلاعات کمی همراه است، به بحران مشروعیت دانش منجر می شود. گذشته از آن، با توجه به اینکه دانش، دارای جایگاهی اجتماعی است، بنابراین، شکل و ویژگیهای اجتماع در عصر جهانی شدن، بر دانش تاثیر خواهد گذاشت. از سویی نیز، دیدگاه اجتماع مجازی، ما را به بازاندیشی درباره دانش و نیز مساله هویت فرا می خواند، زیرا به تبع اجتماع مجازی، سخن از هویت مجازی به میان می آید که ملازم با انشقاق هویتی است. تعلیم و تربیت برای مواجهه با این چالشها نیازمند آن است که: الف) در برابر فروکاهش دانش به اطلاعات، مقاومت ورزد و دانش را نه با اطلاعات بلکه با خردمندی برابر بگیرد؛ ب) شیوه های خیال ورزانه و خلاقانه را بسط دهد؛ ج) مطالعات میان رشته ای را به منزله شیوه ای مهم برای بسط خیال ورزی، گسترش دهد؛ و سرانجام؛ د) ارتباط هایی میان اجتماع های مجازی واقعی دانش آموزان ایجاد کند.

نظریه معرفت یا اپیستمولوژی به دنبال تحقیق و بررسی ماهیت معرفت و توجیه باور است. نظریه معرفت محوری ترین و مرکزی ترین مباحث فلسفه را تشکیل می دهد؛ زیرا اگر فلسفه جستار پیرامون حقیقت و خرد است باید دانست که چگونه می توان به حقیقت دست یافت و باورها را توجیه کرد. بدین لحاظ، هدف مقاله حاضر مطالعه اطلاعات از منظر معرفت شناسی و شناخت ماهیت و درک اطلاعات است؛ و به دنبال روشن اندیشی پیرامون این پرسش است که اطلاعات چیست و ویژگی های ذاتی و اصلی آن کدام است، و انتقال آن از چه الگوهایی تبعیت می کند.

تاکنون، به صراحت و به صورت مدون، فلسفه ای برای آموزش و پرورش کشور ما مشخص نگردیده است. با توجه به نقش بنیادی و هدایت کننده فلسفه آموزش و پرورش، آشکار است که تدوین چنین فلسفه ای، شرط لازم و اجتناب ناپذیر تامین انسجام فکری و عملی در سطوح تصمیم گیری و نیز اجرایی آموزش و پرورش است.محقق، در پی فراهم آوردن صورت بندی اولیه ای برای فلسفه آموزش و پرورش کشور، عناصر و چارچوب اساسی چنین فلسفه ای را در اندیشه اسلامی، که بستر اصلی فرهنگ جامعه محسوب میشود، جستجو کرده است. سوالهای اصلی تحقیق، ناظر بر آن است که آموزه های اساسی اسلامی در ابعاد هستی شناختی، معرفت شناختی و ارزشش ناختی مشخص گردد و بنا به اقتضای آنها، مفهوم تعلیم و تربیت، هدف، مبانی، اصول و روش های آن معین شود و نقش این مجموعه، به منزله یک چارچوب معیاری، در تحلیل و نقد وضع جاری آموزش و پرورش تشریح گردد.تحلیل پیشینه نشان داده است که سه رویکرد در تدوین اندیشه اسلامی در باب آموزش و پرورش اسلامی وجود دارد: اعراض کلی از فلسفه و اکتفا به متون دینی، تکیه بر نظام های فلسفی مسلمانان و استفاده از فلسفه به مثابه روش و ساختار برای مطالعه متون دینی. در تحقیق حاضر نیز رویکرد سوم اتخاذ شده است.در روش شناسی تحقیق، الگوی پیشنهادی ویلیام فرانکنا برای تحلیل فلسفه های آموزش و پرورش، مورد بررسی و بازسازی قرار گرفته و شکل بازسازی شده آن، در صورت بندی فلسفه آموزش و پرورش به کار گرفته شده است.در اشاره به یافته های تحقیق، قابل ذکر است که در تحقیق حاضر، مفهوم گسترده ای از ”مبانی آموزش و پرورش“ مورد نظر بوده است که ناظر بر گزاره های توصیفی و تبینی است و در سه دسته، مورد بحث قرار گرفته است: نقش مبانی نوع 1 در تعیین هدف و مفهوم اساسی آموزش و پرورش، نقش مبانی نوع 2 در تعیین اصول آموزش و پرورش و نقش مبانی نوع 3 در تعیین روشهای آموزش و پرورش آشکار میگردد.مبانی نوع 1 شامل گزارههایی هستی شناختی و انسان شناختی و ارزش شناختی است که هدف و مفهوم اساسی آموزش و پرورش را مشخص میکند. در این قسمت، ”حیات پاک“ به منزله هدف غایی آموزش و پرورش پیشنهاد شده است. حیات پاک متضمن تحولی در ابعاد فردی و اجتماعی زندگی آدمی، بر اساس گرویدن به خداست. در این گونه از زندگی، جسم وجان فرد و نیز عرصه حیات جمعی، از پلیدی به پاکی میگراید. حیات پاک مستلزم آن است که فرد در جسم، به پاکی، سلامت و قوت نایل گردد، در اندیشه، به اعتقادهای درست دست یازد، در گرایش و اراده، حرکتی معطوف به خیر بیابد و در عرصه حیات جمعی، غنا، عفّت و عدالت / رافت فراهم گردد. مفهوم اساسی آموزش و پرورش، ناظر بر جریان ربوبی شدن آدمی است؛ جریانی دو سویه از ناحیه مربی و متربی که با نظر به آن، معلم محوری و شاگرد محوری، هر دو به سبب یکسویگی، غیرقابل قبول اند.مبانی نوع 2 شامل دستهای از گزارههایی انسان شناختی، معرفت شناختی و ارزش شناختی است که اصول آموزش و پرورش را معین میسازند. مقصود از اصول، گزاره های تجویزی است که قواعد راهنمای عمل را در آموزش و پرورش معلوم میکنند. با توجه به اقسام سه گانه این نوع مبانی، اصول آموزش و پرورش، در سه محور اصول انسان شناختی، معرفت شناختی و ارزش شناختی مطرح گردیده است. مبانی نوع 3 شامل گزاره های واقع نگری است که دسترسی به روشهای آموزش و پرورش را میسر می گرداند. این دسته از مبانی، به طور غالب، ناظر بر گزاره های تجربی است و از همین رو، فراهم آوردن و استفاده از داده های تجربی، در آن نقش اساسی ایفا میکند. در این قسمت، نمونه ای از مبانی و روشهای آموزش و پرورش توضیح داده شده است. با نظر به چارچوب و معیارهای به دست آمده، تحلیل هایی نقدگونه در مورد وضع رایج آموزش و پرورش مطرح گردیده است. این تحلیل ها شامل روششناسی یافته های تجربی مؤثر بر آموزش و پرورش، مهارت گرایی در آموزش فنی و حرف های، گرایش به فنآوری اطلاعات و جریان اصلاحات در آموزش و پرورش است.

در روایت رایج از مدرنیته، جوهرۀ مدرنیته قول به خودآیینی و نفی هر گونه مرجعیت (از جمله مرجعیت دینی) تلقی می شود. در عین حال، ادعا شده که «گواهی» با «مرجعیت» تفاوت ماهوی دارد. به عبارت دیگر، ادعا شده که پذیرش گواهی، به مثابه یکی از منابع معرفت و توجیه، به معنای موافقت با توسل به مرجعیت و تعبد نیست و منافاتی با عقلانیت مدرن و خودآیینی انسان ندارد. این تلقی دلالت های مهمی برای معرفت شناسی دینی دارد. در این مقاله ابتدا با رجوع به سخنان فلاسفۀ مدرنِ کلاسیک نشان داده می شود که تفسیر مذکور از مدرنیته ناصواب است. در ادامه تفکیک میان گواهی و مرجعیت نقد و بیان می شود که باور مبتنی بر گواهی ذاتاً ملازم با توسل به مرجعیت منشأ گواهی است، و تفکیک این دو مقوله از یکدیگر ناممکن است. آنگاه، دو نقد عمدۀ دیگر بر ایدۀ خودآیینی که توسط معرفت شناسان معاصر ارائه شده طرح می شود. نتیجه پایانی این است که ایدۀ خودآیینی ایدۀ قابل دفاعی نیست و پذیرش مرجعیت دیگری، با شرایط خاص، منافاتی با عقلانیت ندارد، بلکه مقتضای عقلانیت است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

مقاله حاضر با روش «توصیفی ـ تحلیلی»، به شرح و بیان مسائل اساسی معرفت شناسی در فلسفه مشاء و نیز استنباط و استخراج دلالت های تربیتی آنها پرداخته است. معرفت شناسی فلسفه مشاء نظامی منسجم و منظم است که با دو قوس صعودی و نزولی، مباحث علم النفس و فرشته شناسی را به هم گره زده و تبیین های به هم پیوسته و عقلانی را در مسائل گوناگون، از قبیل چیستی، اقسام، مراتب و منابع معرفت بیان داشته است. این تبیین ها مبانی لازم را برای استنباط و استخراج دلالت هایی در زمینه تعلیم و تربیت فراهم آورده اند که بر اساس آن، می توان اتصال به عقل فعال را یکی از اهداف مهم تربیتی قلمداد کرد. دست یابی به این هدف، اهداف واسطه ای و طولی دیگری از قبیل پرورش حواس ظاهری و باطنی و پرورش قوای عقلانی را خاطر نشان می سازد. همچنین در پرتو مبانی و اهداف یاد شده، می توان به دلالت هایی در زمینه اصول و روش ها و برنامه درسی دست یافت. این دلالت ها به لحاظ اینکه دارای خاستگاهی با رویکرد دینی و اسلامی است، می تواند در ترسیم برنامه تربیت دینی حائز اهمیت باشد.

هدف از تدوین این مقاله، تبیین معرفت شناسی از دیدگاه سهروردی و استنباط دلالت های تربیتی آن است. این پژوهش از نوع تحقیق کیفی است که ساخت نظریه را هدف قرار داده و از بالاترین سطح تاویل و انتزاع برخوردار است و بر اساس نظر اسمیت مبنی بر امکان استنتاج دلالت های تربیتی از فلسفه خاص و اینکه بین فلسفه و تعلیم و تربیت رابطه وجود دارد، به تبیین و استخراج دلالت های تربیتی معرفت شناسی فلسفه اشراق سهروردی پرداخته است. سهروردی معرفت را محصول تقابل و تعامل استدلال عقلی و درک شهودی می داند که حصول آن جز از طریق سلوک و تصفیه باطن امکان پذیر نیست. او بر این عقیده است که از طریق «تجربه حضوری» است که سالک می تواند پاره ای از حقایق را مستقیم و بدون میانجی بشناسد و نسبت به آنها علم پیدا کند؛ لذا این نوع معرفت شناسی مستلزم شکل ویژه ای از اهداف، اصول، معلم و شاگرد، برنامه درسی و ارزشیابی در تعلیم و تربیت است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.